Bilge Kağan - Költigin ve Bilge Tonyukuk

Turk tarihi ve kültürü araştırmalarında Göktürk dönemi özel bir yer tutar. Hem önceki dönemlerin aydınlatılması hem de sonraki dönemlerin daha iyi anlaşılabilmesi Göktürk döneminin iyi bilinmesine bağlıdır. Göktürk dönemi denildiğinde ilk akla gelenler Bilge Kağan, Köl Tigin ve Bilge Tonyukuk'tur. Bilge Kağan Türk milleti için bütün gücüyle çalışmış ve milletinin güvenini kazanmış bir model şahsiyettir. Bu hususta kendisi "Türk milleti için gündüz oturmadım, gece uyumadım" derken, Çin kaynaklarında da "Bilge Kağan milletini sever, Türkler de ondan memnundur" sözleri onun şahsiyetini ortaya koymaktadır. Köl Tigin ise, Bilge Kağanı tahta çıkartan ve hep onun destekçisi olan, kahramanlığıyla ön plana çıkmış bir şahsiyettir. Mücadele ruhu Bilge Kağan tarafından "Hücum ettiğini, Türk beyleri hep bilirsiniz" sözleriyle açıklanmaktadır. Çin kaynaklarında da "Köl Tigin savaş sanatının üstadıdır. Ona karşı koymak kolay değildir" denilmek suretiyle kahramanlığı belirtilmektedir. Bilge Tonyukuk zekiliği, planlamacı kişiliği ve askeri işlerdeki bilgisiyle önemli bir devlet adamıdır. Çin kaynaklarında "Tonyukuk otoriter, hakim ve kurnazdır'' denilmek suretiyle onun karakter tahlili yapılmaktadır. Burada yaptığımız iş, yazılı belgeler ve arkeolojik buluntulardan hareketle, millet sevgisiyle devlet yönetmiş Bilge Kağan, kahramanlığıyla kendini kanıtlamış Köl Tigin ve devlet adamlığıyla ün kazanmış Bilge Tonyukuk ve onlarla ilgili siyasi ve kültürel gelişmeleri tespit etmek suretiyle ortaya koyma gayretinden ibarettir.